Fakty i mity o plastiku. Z czego jest plastik i jakie są jego rodzaje?

Innowacyjny materiał o niezwykłym potencjale, nieprawdopodobnych właściwościach i wszechstronnym zastosowaniu. Jest lekki, łatwo poddający się obróbce, a jednocześnie wykazuje znaczną wytrzymałość przy niskich kosztach. Mowa tu o tworzywie sztucznym, które odmieniło oblicze świata, stając się jednym z najczęściej wykorzystywanych materiałów na globie.

Niestety, produkcja i usuwanie tego materiału mają ogromny wpływ na środowisko i stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Właśnie dlatego ważne jest, aby umieć odczytywać oznaczenia tworzyw sztucznych i identyfikować te, które są bezpieczne dla środowiska i zdrowia. Dodatkowo, istnieją strategie, które pozwalają zmniejszyć produkcję szkodliwego plastiku i przyczynić się do poprawy stanu naszej planety.

Z czego jest plastik?

Plastik stanowi sztuczne tworzywo, które powstaje z paliw kopalnych, szczególnie ropy naftowej lub gazu ziemnego (czasami także z węgla). Głównymi składnikami są polimery syntetyczne – złożone substancje o wysokiej masie cząsteczkowej, powstałe w wyniku złożonych reakcji chemicznych.

Odkrycie większości popularnych tworzyw polimerowych miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku. Rewolucja przemysłowa doprowadziła do powszechnego wykorzystania plastiku we wszystkich dziedzinach życia. Wpłynęły na to różne czynniki, w tym właściwości mechaniczne, niska cena produkcji oraz łatwość przetwórstwa. W rezultacie, od połowy XX wieku produkcja tego materiału gwałtownie wzrosła. W 1950 roku wyprodukowano 1,5 mln ton plastiku, podczas gdy w 2019 roku liczba ta wzrosła już do 368 mln ton! Prognozy szacują, że w ciągu najbliższych 20 lat ta liczba podwoi się.

Rodzaje plastiku i ich oznaczenia

Czy plastik PET jest bezpieczny dla zdrowia?

Mimo że PET posiada atesty Unii Europejskiej i Agencji Żywności i Leków FDA, bezpieczeństwo tego tworzywa budzi wątpliwości. Naukowcy z Uniwersytetu im. Goethego we Frankfurcie przeprowadzili badania, które wykazały, że plastik PET uwalnia substancje zwane ksenoestrogenami, zakłócające równowagę hormonalną organizmu i potencjalnie powodujące otyłość, cukrzycę, a także nowotwory piersi i prostaty.

Butelki z PET mogą również uwalniać potencjalnie rakotwórczy amon. Z tego powodu nie zaleca się podgrzewania ani wystawiania tych produktów na działanie promieni słonecznych.

Większość odpadów z tworzywa PET poddaje się recyklingowi, jednak możliwość przetworzenia zależy m.in. od koloru tworzywa (czarnego plastiku się nie przetwarza). W wyniku recyklingu PET zostaje przekształcone w regranulat, który z kolei może posłużyć do produkcji kolejnych przedmiotów, takich jak butelki jednorazowe, odzież poliestrowa, tekstylia czy słuchawki. Niestety, proces ten ma swoje ograniczenia, ponieważ jakość tworzywa PET pogarsza się z każdym recyklingiem.

Plastik PET jest uznawany za wyjątkowo szkodliwy dla środowiska z powodu:

• masowej produkcji 
• jednorazowego charakteru – opakowania z PET nie powinny być używane ponownie 
• niedostatecznego recyklingu 
• potrzeby wielu setek lat, aby ulec biodegradacji 
• obecności w krajobrazie i oceanach, powodując destrukcję przyrody i szkody dla ludzi.
•  

2 – HDPE (polietylen wysokiej gęstości)

Jest to jeden z najbardziej bezpiecznych rodzajów plastiku, stosowany głównie do produkcji zabawek dla dzieci, butelek na mleko, pojemników na żywność oraz folii spożywczej. Akcesoria medyczne, narty, pojemniki na substancje chemiczne, odpady i nawet rury są również wytwarzane z tego materiału.

Ten rodzaj plastiku jest bardziej gęsty, mocniejszy i grubszy od PET-u, a produkowane z niego opakowania nadają się do recyklingu. Ze względu na wyższą jakość (i wyższą cenę), jest on przetwarzany z większą chęcią i częstotliwością w porównaniu do słabszego tworzywa PET.

3 – PVC (polichlorek winylu)

Jeszcze niedawno PVC cieszyło się mianem jednego z najbardziej popularnych tworzyw sztucznych na skalę globalną. Jednak z upływem czasu jego popularność znacząco spadła, głównie ze względu na odkrycie szkodliwego wpływu procesów jego produkcji i utylizacji na nasze zdrowie. PVC może uwalniać szkodliwe substancje, takie jak bisfenol A (BPA), ołów, rtęć czy kadm, a podczas spalania emituje dioksyny, które są dla naszego organizmu bardziej niebezpieczne niż cyjanek potasu. Z tego powodu nie jest poddawane recyklingowi.

Z powodu swojej wyjątkowo wysokiej toksyczności, wykorzystanie PVC w branży spożywczej zostało drastycznie ograniczone. Najczęściej znajduje zastosowanie w produkcji elementów budowlanych, takich jak rury, okna czy izolacje kabli, a także w opakowaniach detergentów i akcesoriach medycznych, takich jak strzykawki czy kroplówki. Trzeba być ostrożnym, ponieważ może występować również w niektórych zabawkach!

4 – LDPE (polietylen niskiej gęstości)

LDPE to kolejne tworzywo z grupy polietylenów, cechujące się prostą strukturą i bardzo cienkim, elastycznym wyglądem. Jest ono ekonomiczne i łatwe w obróbce oraz stosunkowo bezpieczne dla zdrowia, choć nie tak bardzo jak HDPE. Najczęściej wykorzystywane jest w przemyśle spożywczym i medycznym, gdzie służy głównie do produkcji worków, toreb, opakowań foliowych, kubków na gorące i zimne napoje, a także pokrywek pojemników i butelek do wyciskania (np. keczupu czy musztardy). Przedmioty wykonane z tego materiału mogą być wielokrotnie użytkowane i poddawane procesowi recyklingu.

5 – PP (polipropylen)

Tworzywo z tej kategorii, podobnie jak HDPE, jest uznawane za najbezpieczniejsze dla ludzkiego organizmu. Jest również dość sztywne i odporne na wysokie temperatury, co sprawia, że doskonale sprawdza się w branży gastronomicznej. Często używane jest do produkcji opakowań na żywność i napoje, korków do butelek, pojemników na soczewki kontaktowe oraz artykułów higienicznych, takich jak wkładki czy pampersy. Znajdziemy je również w kamizelkach termicznych, rurach i elementach samochodowych. Plastik PP może być wielokrotnie wykorzystywany i nadaje się do recyklingu.

6 – PS (polistyren)

Polistyren znajduje zastosowanie w produkcji sztucznej biżuterii, kloszów lamp oraz elementów sprzętu AGD, takich jak obudowy telewizorów. Jednak najczęściej używa się go do produkcji styropianu. Styropian, w postaci którego jest powszechnie wykorzystywany, znajduje zastosowanie głównie w branży budowlanej jako materiał do termoizolacji budynków. Niestety, pojawia się również w branży gastronomicznej jako opakowania na wynos, co może stanowić powód do niepokoju.

Plastik PS jest toksyczny i nie powinien mieć bezpośredniego kontaktu z żywnością, szczególnie z ciepłymi i kwaśnymi substancjami. Wydziela różne chemikalia, w tym szkodliwy styren, który gromadzi się w tkance tłuszczowej i zakłóca pracę układu nerwowego, a nawet może prowadzić do depresji.

Dodatkowo, ten rodzaj tworzywa sztucznego wykazuje bardzo szkodliwe oddziaływanie na środowisko, gdyż ma tendencję do rozpadania się na małe kuleczki, które łatwo rozprzestrzeniają się w wodach rzek, mórz i oceanów, tworząc tzw. mikroplastik. W takiej formie mikroplastik może być spożywany przez ryby, a później przez ludzi, co stwarza zagrożenie dla zdrowia. Recykling plastiku PS jest trudny, a czasami wręcz niemożliwy, co dodatkowo pogłębia problem jego obecności w środowisku.

7 – OTHER (pozostałe plastiki), oznaczane też literą O

Ta kategoria zawiera wszystkie tworzywa, które nie pasują do pozostałych grup. Można by ją porównać do bezdennej torby, ponieważ obejmuje różnorodne materiały. Znajdziemy tu zarówno niebezpieczne dla zdrowia plastiki zawierające bisfenol A, jak i bezpieczny dla zdrowia Tritan, wolny od BPA.

Sam Tritan posiada wiele zalet – doskonale radzi sobie z wysokimi temperaturami, nie matowieje i jest odporny na uszkodzenia mechaniczne. Butelki wykonane z tego materiału są bardzo higieniczne i łatwe do utrzymania w czystości (można je myć w zmywarce oraz wyparzać wrzątkiem). Co więcej, nie pochłaniają zapachów ani smaków, co umożliwia przechowywanie gorących napojów.

Niestety, ponieważ często nie możemy rzeczywiście określić, z jakiego rodzaju plastiku mamy do czynienia i czy jest toksyczny, tworzywa z tej grupy zazwyczaj nie są poddawane recyklingowi i często trafiają do spalarni lub wysypisk śmieci. Jednak opakowania wykonane z tritanu można z powodzeniem poddać przetwarzaniu.

Używać plastiku czy nie?

Mimo że produkcja plastiku znacznie obciąża środowisko, głównie ze względu na wydobycie surowców i emisję toksyn oraz gazów cieplarnianych, nieprawdą jest stwierdzenie, że wszystkie rodzaje plastiku są szkodliwe. Istnieją tworzywa sztuczne, które nie tylko ułatwiają nam życie, ale są także nieszkodliwe dla naszego organizmu i mogą być wielokrotnie używane, co pomaga ograniczyć konsumpcję jednorazowego plastiku, który jest tak niekorzystny dla środowiska.

Faktem jest, że w dzisiejszych czasach nie jesteśmy w stanie całkowicie zrezygnować z plastiku. Jednak możemy go używać z rozwagą i dążyć do maksymalnego ograniczenia produkcji najbardziej szkodliwych tworzyw sztucznych oraz tych, które nie podlegają recyklingowi.

Jak ograniczyć jednorazowy plastik?

Zaniechaj kupowania butelkowanej wody i przestaw się na tę pochodzącą z kranu. Jest ona całkowicie bezpieczna dla zdrowia, ponieważ jest regularnie poddawana kontroli sanitarnych. Jeśli nie potrafisz zrezygnować z gazowanych napojów, zaopatrz się w praktyczny ekspres SodaStream, który pozwoli ci przygotować wodę gazowaną w twoim własnym domu. Wystarczy wlać kranówkę i nacisnąć jeden przycisk! Do saturatora dołączona jest butelka szklana lub wykonana z wielokrotnie używanego Tritanu. Butelkę szklaną można używać przez całe życie, a butelkę Tritanową przez 4 lata. W ciągu tego czasu unikniesz nawet 1769 jednorazowych butelek!

Twórz swoje ulubione gazowane napoje we własnym domu, korzystając z syropów smakowych od SodaStream. Pepsi, Mirinda, 7 UP – wszystkie te smaki masz na wyciągnięcie ręki, bez obciążania środowiska.

Wybieraj ryż, kaszę i inne produkty sypkie w większych opakowaniach zbiorczych, zamiast pojedynczych foliowych torebek. Gdy kupujesz jedzenie lub kawę na wynos, używaj własnych pojemników i kubka. Unikaj szczególnie tacek wykonanych ze styropianu. Odstaw tzw. foliówki – zamiast tego, weź wielorazową torbę na zakupy i używaj jej jak najdłużej. Przeprowadzaj segregację śmieci. Dzięki temu użyty przez Ciebie plastik może zostać poddany recyklingowi, a nie trafi na wysypisko. Szacuje się, że recykling plastiku może zaspokoić nawet 60% zapotrzebowania Unii Europejskiej na tworzywa sztuczne.